Cancer /क्यान्सर भनेको के हो ?
हाम्रो शरिरमा कोशिकाहरु विभाजन भैरहन्छ र यो सामान्य प्रक्रिया हो ।जसलाई शरिरले पूर्ण तरिकाबाट नियन्त्रण गरेको हुन्छ । जब शरिरको कुनै विशेष अंगको कोशिकाहरुमा शरिरको नियन्त्रण हुदैन । र त्यो असामान्य रुपले बढ्न थाल्छ । त्यसलाई नै क्यान्सर भनिन्छ । क्यान्सर एउटा दिर्घ रोग हो । जुन शरिरको कुनै पनि कोषहरु असामान्य र अनियन्त्रित रुपले वृद्धि भएर समस्या निमत्याउँछ त्यो क्यान्सर हो । एक अङगमा क्यान्सर लागेपछि शरिरका अन्य अंगमा पनि सर्न सक्छ जस्तै स्तनमा क्यान्सर लागेर फोक्सो हड्डी र मस्तिष्कमा सर्न सक्छ । तर क्यान्सर एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा फैलिने सरुवा रोग चाहि होइन ।
खराब जीवनशैलि र बाहिरी वातावरीय प्रतिकुलत नै क्यान्सरको प्रमुख कारण हो । असन्तुलित जीवनशैलि ,किटनाशक छरेर फलाएका तरकारी ,फलफूलको सेवन बाहिरी खानेकुराहरु जंगफूड,प्रदुषण,धुम्रपान मध्यपान तथा वशांणुगत कारणहरु यसका मुख्य कारणहरु हुन् ।क्यान्सर नसर्ने रोग हो । क्यान्सरलाई घातक रोग भनेर चिनिन्छ । यो रोग सबै उमेरका समुहको लाई लाग्न सक्छ । शरिरको जुनसुकै अंगमा प्रभावित पार्छ ।
हाम्रो शरिरमा २सयभन्दा बढि विभिन्न प्रकारको स–साना कोष र कोषिकाहरु मिलेर बनेको हुन्छ । विश्वमा सबैभन्दा धेरै मृत्यु गराउने रोगमध्ये क्यान्सर पनि पर्दछ । विश्वव्यापि रुपमा हेर्दा पुरुग र महिलाको हकमा फोक्सोको क्यान्सर र महिलाको हकमा पाठेघर र स्तनको क्यान्सर सबैभन्दा बढी मात्रामा लाग्ने गर्छ । क्यान्सर हुनु भनेको जीवन समाप्त हुनु होइन ।तर क्यान्सर सगँ जुध्न सक्नुपर्छ ।डटेर त्यसको सामाना गनुपर्छ ।क्यान्सर आफैमा भयावह रोग हामीहरु सबै व्यक्तिहरुले भनिरहेका हुन्छौ । क्यान्सर लागेपछि मृत्यु नजिक हुन्छ ।
तर कैयौ उदाहरणहरुले भन्छ ,क्यान्सरलाई जित्न पनि सकिन्छ । क्यान्सरको सफल उपचारपछि सामान्य जीवन विताइरहेकाहरु हाम्रै समाजमा धेरै छन् । क्यान्सरको लक्षण देखापर्नासाथ उपचार गरेमा,पुन सामान्य जीवनमा फर्कन सकिन्छ । क्यान्सरसगँ हामी किन भयभित छौ भने,एक त यसको उपचार जटिल छ । कहिले असंभव पनि ,साथै खचिर्लो पनि क्यान्सरको लक्षण देखापर्नासाथ उपचार खोन्जुपर्छ । सही समयमा ,सही ढंगले उपचार भएमा क्यान्सरबाट मुक्त हन सकिन्छ ।
Cancer /नेपालमा क्यान्सरको अवस्था
नेपाल लगायत अन्य विकासोन्मुख देशमा सर्ने भन्दा नसर्ने रोगको प्रकोप धेरै छ । जस्तै क्यान्सर,मुटुरोग,मिर्गौलाको रोग डायबिटिज,श्वासप्रश्वासको रोग ,अल्जा इमर आदि क्यान्सर सरुवा रोग नभए पनि यसको प्रकोप बढ्दो छ । क्यान्सर भनेको हाम्रो जीवनशैली खानपिनमा भरपर्ने रोग हो । कुनै –कुनै वशांनुगत हुन्छन् । जस्तै महिलाका लाग्ने स्तन क्यान्सर डिम्वाशयको क्यान्सर ठुलो आन्द्राको क्यान्सर ५–१० वशांनुगत हुन्छन् ।
मानव शरिरमा लाग्ने हरेक अंगको क्यान्सरको पहिलो कारण भनेको सुर्तिजन्य पर्दाथ नै हो । सुर्तिजन्य पदार्थ भन्नाले चुरोट,बिडी,हुक्का ,पाइप,चिलिम,गुटखा,खैनी पानपराग आदि । नेपालमा बर्सेनि ३०हजार क्यान्सरका नयाँ बिरामी थपिन्छन् । करिब २०हजारको क्यान्सरको कारण ज्यान जान्छ । धुम्रपानबाट हुने विशेष गरि फोक्सो नाक,कान,घाटी मुख तथा पिसाब थैलिको क्यान्सर मुख्य छन् । यस बाहेक सङक्रमणले हुने क्यान्सर जस्तै पेट,पित्तथैली,कलेजो र पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुन्छ । अस्वस्थकर खानपिन,निक्ष्क्रििय जीवनशैली ,मोटोपन र शारिरिक व्यायामको कमीलगायत कारणले प्रोस्टेत,आन्द्र,स्तन लगायतका अंगमा पनि क्यान्सर फैलिदै गएको छ ।
नेपालमा हाल करिब ७५ला व्यक्तिहरु प्रत्यक्षरुपमा सुर्ति जन्य पदार्थ सेवन गर्दछन् । त्यसैगरि प्रतिलाख जनसङख्यामा प्रतिवर्ष १००जना क्यान्सर रोगी थप्ने अनुमान गरिएको पाइन्छ । विश्व स्वास्थ्य संङगठनले सार्वजनिक गरेको तथ्याङयाक वर्षेनि ३६हजार व्यक्ति क्यान्सर रोगबाट पिडित हुदै आएका छन् । क्यान्सरको उपचार गर्नु बेकार हो ।
क्यान्सर रोगबाट बाच्न सकिदैन भन्ने सोच राख्दा धेरैले उपचार नपाएर अकालमै मृत्यु को मुखमा पुगेको उदाहरण छन् । नेपालमा बढदो अव्यवस्थित सहरीकरणले गर्दा वातावरीय तथा व्यावसायिक प्रदुषण बढिरहेको देखिन्त । यो प्रदुषणले गर्दा केही खास क्यान्सर हुनसक्छ । एकदमै चिसो वा गर्मी ठाउँमा बस्ने मान्छेहरुको खानपान रहनसहन फरक भएको हुनाले क्यान्सर पनि फरक हुन्छ ।
Cancer /क्यान्सरका प्रमुख कारणहरु
१.सुर्तिजन्य पदार्थको सेवन
२.खानपिन
३.प्रदुषित वातावरण
४.वशांणुगत
५.विकिरण
६.व्यायमको कम अभ्यास
७.पाको उमेरसम्म बच्चा नजन्माउदा
८.स्तनपान गराउने महिलाहरुमा
९.बोसोयुक्त मासु खादाँ
१०.तारेको पोलेको खाना खादाँ
११.जंगफूड धेरै खाने,सागपानहरु नखानाले
१२.नुन तथा पुराना अचार खादाँ
१३.नुनको सेवन
Cancer /क्यानसरका लक्षणहरु
१.अचानक तौल घटनुः-अचानक धेरै तौल घट्नु चिन्ताले पनि हुन सक्छ । रत अन्नाशय फोक्सो वा पेटको क्यान्सरको सम्भावनाले पनि नभाको भन्न सकिदैन् ।
२.स्तनमा परिवर्तनः-जस्तै स्तनमा गाठो निप्पल को रंगमा परिवर्तन,निप्पल चिलाउने,रेशा निप्पलभित्र मोडिनु ,जस्ता लक्षणहरुले महिला मात्र नभएर पुरुष पनि यसको चपेटामा पर्दछन् । यस्तो लक्षण कहिले काही क्यान्सरले मात्र नभएर कहिले काही हाम्र्रोनको परिवर्तनले वा स्वास्थ्यसम्बन्धि अन्य कारणले सल्लाह सुझाव लिदा राम्रो ।
३.मुत्र वा मलबाट रगत निस्कनुः-दिसा,पिसाब गर्दा रगत निस्कियो भने छिट्टै हस्पीटल जानु राम्रो हुन्छ । किनभने किड्नी वा पिसाबको थैलीमा क्यान्सरको संकेत पनि हुन सक्छ । यस बाहेक पाचन वा शौच सम्बन्धी बानीमा स्थायी परिवर्तन हुनु जस्तै धेरै समय सम्म कब्जियत ,झाडापखाला वा धेरै दिसा हुनु कोलोन क्यान्सरको लक्षण हुन सक्छ ।
४.मुखमा कत्ला आउनुः-सामान्य रुपमा दुई सातासम्म कुनै कत्ला ठिक हुन्छ । तर यो भन्दा बढि समय लाग्यो भने चिन्ताको विषय हो । यस बाहेक आवाजमा परिवर्तन मिल्नमा समस्या,मुखभित्र सेतो वा रातो रंगको निसान देखीनु मुखको क्यान्सरको सुरुवाती लक्षण हुन सक्छ ।
५ज्वरो,रुघाँ ,दुखाईः-लामो समय सम्म ज्वरो आउनु,१महिना भन्दा लामो समय सम्म लगातार खोकि लाग्नु खोक्दा रगत आउनु ,सांस फेर्न गारो हुनु,खुखाई धेरै कारणले हुन सक्छ । तर कुनै कारण बिना १ महिना वा सो भन्दा बढि सम्म मा दुखाई जारी रह्यो भने यो हड्डी ,ब्रेन वा अन्य क्यान्सरको संकेत हुन सक्छ । यसैगरि लगातार टाउँको दुखाई बे्रेन टयूरको लक्षण हुन्छ ।
६.थकानः-निभरको भागदौड र तनावबाट थकान महसुस हुुनु सामान्य कुरा हो ।तर बिना कुनै मेहनत र सही खानपिनका बाबजुद पनि थकाईको महसुस हुन्छ । भने ब्लड क्यान्सरको लक्षण हुन सक्छ । यस बाहेक कोलोन वा पेटको क्यान्सर भएमा पनि रगतको कमि हुन्छ । र अत्यधिक थकानको महसुस हुन्छ ।
७.रक्तश्रावः-यसका अलावा रेक्टम अर्थात मलद्धारबाट रक्तश्राव जो कालो दिशाका रुपमा देखिन्छ । कोलोन क्यान्सरको लक्षण हुन सक्छ ।यस्तो किसिमको समस्या छ ।भने तुरुन्तै जाचँ गराउनुपर्छ मासिक भर्मका दौरान पनि सामान्य भन्दा अत्यधिक रक्तश्राव भयो भने चिन्ताको विषय हुन्छ ।
८.मुखभित्र वा जिब्रोमा सेतो दागंः-मुखको क्यान्सरको शुरुवाती लक्षण यस्तो हुन्छ । यो धुम्रपान वा सुर्तिको सेवनले गर्दा हुने हो यस्ता व्यक्तिहरु मुखभित्र यसप्रकारको बदलाव आयो भने तुरुन्त डाक्टरलाई भेट्नुपर्छ ।
९.अनुहार सुन्निने:-फोक्सो को क्यान्सर पिडित केही रोगीहरुको अनुहार सुन्निने वा रातो हुने गर्दछ । त्यहि भएर फाक्सोको टयूमरका साना सेल्सले छातिका रक्त धमनिहरुलाई ब्लक गरिदिन्तन् । जसका कारण अनुहार र टाउँको सम्म रक्तप्रवाह अवरोध आउँछ ।
१०.नङमा परिवर्तन:-अचानक नङमा देखिने परिवर्तन विभिन्न प्रकारका क्यान्सरको संकेत हुन सक्छ । नङमा कालो वा खैरो धब्बाले स्किन क्यान्सरलाई संकेत गर्छ ।यस प्रकारको नङको अन्तिम सिरा ठुलो हुनुले लगं क्यान्सरलाई संकेत गर्छ ।सेतो वा पहेलो नङले पनि लगं क्यान्सरको खतरा देखाउँछ ।