इजिप्टको एउटा मानव निर्मित क्रृत्रिम समुन्द्री तरहको जलमार्ग हो । जसले भुमध्यसागरलाई स्वेजको Isthmus मार्फत लाल सागरलाई जोड्छ । र अफ्रिका र एशियालाई विभाजन गर्दछ। यो नहर १९३.३०किलोमिटर लामो र १२०.११माईल रहेको छ । यो नहर युरोप र एशिया बीच एक लोकप्रिय व्यापार मार्ग हो । सन् १८५८,Ferdinand De Lessepsनिर्माणको लागी स्पष्ट उदेश्यको लागी स्वेज नहर कम्पनी गठन गरे। स्वेज नहरको निर्माण कार्य सन् १८५९ देखि १८६९ सम्म चलेको थियो । यो नहर आधिकारिक रुपमा १७ नोभेम्बर १८६९ मा खोलिएको थियो । यसले जहाजहरुलाई उत्तरी एटलान्टिक र उत्तरी हिन्द महासागरहरु बीच भुमध्यसागर र रातो सागरको बीचमा सीधा मार्ग प्रदान गर्दछ ।
दक्षिण एटलान्टिक र दक्षिणी हिन्द महासागरहरुलाई बेवास्ता गर्दै । र अरबी सागरबाट लन्डनसम्मको यात्राको दुरी लगभग ८,९०० किलोमिटर र ५,५०० माईल वा २० नट ९३७ किलोमिटर प्रतिघन्टा , २३ माइल प्रतिघन्टा० मा ८ दिनमा २४नट ९४४किलोमिटर प्रतिघन्टा,२८माइल प्रतिघन्टा मा घटाएर यो नहर पोर्ट सेडको उत्तरी (Port Said Terminus)सम्म फैलिएको छ । १०२१मा ,१०,६००भन्दा बढि जहाजहरुले नहर पार गरे । मुख्य नहरले बल्लाह बाईपास र ग्रेट बिटर तालमा जाने स्थानहरु सहित एकल,लेन जलमार्ग चित्रण गरे । नेग्रेलीको योजना अनुसार कुनै लक प्रणाली छैन् ।जसमा समुन्द्री पानी स्वतन्त्र रुपमा बग्छ । सामान्यतया बिटर लेकको उत्तरी नहरको पानी जाडो मौसमा उत्तर र गर्मी मौसममा दक्षिणतिर भएर बन्दछ । तालको दक्षिण,स्वेजमा ज्वारको साथ वर्तमान परिवर्तनहरु नहर इजिप्ट सरकारको थियो । तर यूरोपेली शेयरधनीहरु,प्राय,ब्रिटिश र फ्रान्सेलीहरु सहुलियत कम्पनीको स्वामित्तवमा थिए ।
जसले यसलाई जुलाई १९५६सम्म सञ्चालन गर्यो,जहिले पति गमाल अष्देल नासेर अक्टोबर, नोभेम्बर १९५६ राष्ट्रीयकरण यो नहरको इजिप्टको राज्यको स्वामित्तवमा रहेको स्वेज नहर प्राधिकरण द्धारा संचालित र मर्मत गरिएको छ । Constantinopleको महासन्धी अन्तर्गत,यो युद्धको समयका जस्तै शान्तिको समयमा,वाणिज्य वा युद्धको प्रत्येक जहाजले,झन्डाको भेद्भाव बिना प्रयोग गर्न सकिन्छ । यदि नहरले महत्तवपूर्ण सैन्य रणनितिक भुमिका खेलेको छ । नौसेना सर्टकट र चोक पोइन्टको रुपमा भुमध्यसागर र रातो सागर इजिप्ट र इजरायल दुई तटिय रेखाहरु र आधारहरु भएका नौसेनाहरुको स्वेज नहरमा विशेष चासो रहको छ । इजिप्ट ले ५जुन १९६७को ६ दिवसीय युद्धको सुरुमा स्वेज नहर बन्द गरेपछि ठिक ८वर्ष सम्म बन्द रहेको थियो । फेरि जुन ५ १९७५ मा पुन खोलियो । इजिप्टको सरकारले नहरको Transit समयलाई गति दिन बल्लाह बाईपासलाई ३५किलोमिटर र २२ माईल विस्तार गर्न र फराकिलो बनाउन २०१४सालमा निर्माण कार्य शुरु गरेको थियो ।
यस विस्तारले स्वेज नहरको क्षमता झण्डै दोब्बर बनाउने उदेश्य राखको थियो । प्रति दिन ४९बाट ९७ जहाज ५९.४ बिलियन को लागतमा,यो परियोजनालाई इजिप्टियन संस्था र व्यक्तिहरुलाई विशेष रुपमा जारी गरिएको ब्याज असर लगानी प्रमाणपत्रहरु लगानी गरिएको इजिप्टियन संस्था र व्यक्तिहरुलाई विशेष रुपमा जारी गरिएको ब्याज असर लगानी प्रमाणपत्र द्धारा वित्त पोषित गरिएको थियो । स्वेज नहर प्राधिकरणले सन्२०१६मा आधिकारिक रुपमा नयाँ साइड च्यानल खोल्यो । यो साइड च्यानल स्वेज नहरको पूर्व विस्तारको उत्तरी, टर्मिनलबाट जहाजहरु बर्थिग र अनबर्थिगको लागी पूर्वि टर्मिनलमा सेवा गर्दछ । पूर्व कन्टेन र टर्मिनल नहरमा नै अवस्थित भएकोले, नयाँ साइड च्यानलको निर्माण अघि एउटा काफिले चलिरहेको बेला टर्मिनलमा जहाजहरु बर्थ वा अनबर्थ गर्न सम्भव थिएन ।
लाल सागरलाई भूमध्य सागरमा जोड्ने नहर काट्ने सपनाले शताष्दीयौ देखि काट्रोग्राफर(Cartographer) इन्जिनियरले सपना देखेका थिए । तर यो एक एउटा प्रेरित पागल पूर्व फ्रान्सेली कुटनितिज्ञ थियो। जसले केबल सपनालाई वास्तवीकता मा परिणत गर्न सफल भयो। Ferdinand de Lessepsले इजिप्टका भाइसरोय मोहम्मद सइदलाई अफ्रिका र एशिया बीचको १०० माइलको मरभुमिमा ढुवानी नहर निर्माण गर्न अनुमति दिएपछि, एतिहासिक जल मार्गमा निर्माण सुरु भयो । नहर जबरजस्ती श्रम प्रयोग गरेर निर्माण गरिएको थियो । सयौ हजारौ इजिप्टियन किसानहरुलाई हाते औजारको साथ कम ज्याला खन्ने काममा Drufted गरियो। अभ्यास प्रतिबन्धित हुनुभन्दा पहिले हजारौको मृत्यु भयो र वाष्पबाट संचालित उत्खन्नहरुले तिनिहरुको ठाउ लिए । सन् १८६९मा नहर धेरै धुमधाम International प्रसंसाको लागी उद्घाटन गरिएको थियो। र भखरै खोलिएको ढुवानी लिङक आधिकारिक रुपमा इजिप्टको थियो । तर यो डेलेसेपको स्वेज नहर कम्पनी थियो ।
जसले यसलाई९९ वर्ष सम्म संञ्चालन गर्न छुट दियो । कम्पनी प्रारम्भमा फ्रान्को–इजिप्टियन निगम थियो, तर १९७५मा, शाही बेलायतले मोहम्मद सैदको उत्तराधिकारी,इस्माइल पाशाबाट इजिप्टियन शेयरहरु किनेका थिए । इजिप्टले नहर खन्नको लागी धेरै उच्च मुल्य तिरेको थियो । यसको सट्टा मा इजिप्टका जनताले के पाए?पेशा स्वेज नहर प्राधिकरणका पूर्व अध्यक्ष मोहम्मद एज्जत एडेलले भने, जो पूर्वद्धारा सुम्पिएका दर्जनौ व्यक्तिहरु मध्ये एक थिए । इजिप्टका राष्ट्रपति गमाल अब्देल नारेसरले सन् १९५६ मा नहरको जिम्मा लिएका थिए ।
स्वेज नहरले औपनिवेशिक बेलायतलाई महत्तवपूर्ण छोटो ढुवानी मार्ग प्रदान गरेको थियो । जसरी तेलले विश्वभरि आर्थिक हितहरु मा हावी हुन थाल्यो । पहिलो विश्वयुद्ध सुरु भएको केहि समय पछि बेलायतले इजिप्टलाई एक संरक्षित राज्य घोषणा गरको थियो । स्वेज नहरलाई टर्किको आक्रमणबाट बचाउन ब्रिटिश र भारतीय सेनाहरु पठाएको थियो। दोस्रो विश्वयुद्धको बेलामा, ब्रिटिश र राष्ट्रमंडल सेनाहरुले अन्तयमा अक्ष शक्तिहरुलाई पछाडि धकेल्न एक संकट उन्पन्न गरेको थियो जसले गर्दा आधुनिक इतिहासको पाठ्यक्रम परिवर्तन गर्नेछ ।
जुलाई २६, १९५६मा,इजिप्टको बन्दरगाह शहर Alexanderia मा एक भाषणको क्रममा नासेरले Anglo-Egyptionसम्बन्ध बिग्रदै गरेका थिए । भाषणको क्रममा इजिप्टका नेताले धेरै पटक De Lesseps शब्द उच्चारण गरेका हुन् । नहर कब्जा र राष्ट्रियकरण सुरु गर्न सेना र एडेल जस्ता वरिष्ट इन्जिनियरहरुको लागी यो कोड वर्ड थियो । त्यो इतिहासिक दिनको आफ्नो अनुभव सनाउँदै एडेलले इस्माइलियाको स्वेज नहर कम्पनीको मुख्यालयको नियन्त्रण लिएर आफ्नो समुह कसरी सुरु भयो भनेर वर्णन गरे। “हामी राष्ट्रियकरणको दिनमा इस्माइलियामा सयौ र इस्माइलिया, पोर्ट सइद र कायरोमा कार्याहरु लियौ”अरब राष्ट्रवादको विजयको रुपमा स्वागत गरिएको, यो कदमले फ्रान्स र बेलायतलाई आक्रोशित र इजरायली आक्रमणलाई बहानाको रुपमा प्रयोग गरेर स्वेज नहरको नियन्त्रण पुन प्राप्त गर्न सैन्य आक्रमण सुरु गर्न योजना बनाइएको थियो । गोप्य योजना अनुसार इजरायली सेनाले सिनाईमा आक्रमण गरेपछि बेलायत र
फ्रान्सले दुबै पक्षलाई युद्धविराम गर्न आवहान गरे। अनि इजिप्टले अस्विकार गरेको थियो । ब्रिटिस युद्ध विमानहरुले लक्ष्यहरु बमबारी गर्न थाले पछि एंग्लो(फ्रान्सेली सेनाहरु किनारमा अवतरण गरेका थिए। तर अमेरिकाले,राष्ट्रपति ड्वाइट आइसेनहो वरको स्वामित्तवमा,ब्रिटिस ,फ्रान्सेली ,इजरायली आक्रमणको विरोध गरेको थियो। आक्रमण स्थगीत नगरे सम्म बेलायतलाई आपतकालिन आई एम एफ क्रृण एन्थोनी इडेनलाई दबाब दिए।
नोभम्बर २ मा संयुक्त राष्ट्र संघले युद्धविरामको माग गर्ने अमेरिकी प्रस्तावलाई रसियाले संयुक्त राज्य अमेरिकासगँ मतदान गरेपछि द्धन्द्धको अन्त्य भयो। एक दशक भन्दा बढि इजरायली सेनाले च्यानलको चाहिने किनारमा कब्जा गरेपछि जलमार्गमा फेरि एक पटक वर्चस्वको लागी लडाई सुरु भयो। इजिप्टको नाकाबन्दीका कारण ८ वर्ष सम्म सामुन्द्रिक यातायात अवरुद्ध भएको द्धन्द्ध थियो। त्यसबेला देखि बढ्दो ठुला जहाजहरुको निरन्तर बढ्दो प्रवाहको लागी अनुमति दिन स्वेज नहरले महत्तवपूर्ण विस्तार पार गरेको छ।
फाइदा
१.स्वेज नहरले भूमध्यसागर र लाल सागरलाई १६० किलोमिटरको दुरिमा जोड्छ। यो फ्रान्सेली कम्पनीद्धारा १९६९ मा निर्माण गरिएको थियो। यसको चौडाई ६२किलोमिटर गहिराई १० मिटर छ। यसको एक२०,०००जहाजहरु, ८०,००० टन समायोजन गर्दछ। यसलाई युरोपेली देशहरु,मध्य पूर्वका देशहरुले निर्यात र आयात Handling गर्न प्रयोग गर्छन्।
२.अमेरिका मध्ये पूर्व र युरोपका लागी निर्यात, आयात यात्रुहरुद्धारा व्यापारको प्रर्वद्धनलाई यो स्वेज नहरले सहयोग गर्दछ।
३.यातायातको प्रर्वद्धन र युरोप मध्य पूर्व र अफ्रिका को लागी यातायात लागत घटाउने । जस्ता बन्दरगाहरुमा कर लगाएर सरकारी राजस्वको स्रोत ।
४. जनसङख्या वृद्धि र Port Said Alexandria जस्ता उधोग गतिविधीहरुको कारण शहरी केन्द्रहरुको वृद्धि
५.सिनाई प्रायद्धीप, फारसको खाडीमा पर्यटन उधोगको विकास,निर्माण कार्य, र माउन्ट ओलिभ जस्ता आम्दानी बढेको कारण ।
६.तेलको खानी, लाल सागरवरपर फलामको अयस्क, फारसको खाडी सिनाई प्रायद्धीप।जस्ता स्रोतको दोहन।
६.रोजगारीका अवसहरु जस्तै यातायात क्षेत्र औधोगिक गतिविधिहरु, व्यापार खानी गतिविधिहरुले जीवन स्तरमा वृद्धि गर्दछ।
७.सुख्खा क्षेत्रमा सिचाई प्रवद्र्धन गरेर र बसोबास र कृषिमा मासिहरुलाई आर्कषित गर्ने बाढिा,किरा र रोगहरु नियन्त्रण गरेर भूमि पुन: प्राप्त।
८.आर्थिक विविधिकरण अन्य आर्थिक गतिविधिहरुले अन्य आर्थिक गतिविधिहरु जस्तै व्यापार, खानी निर्भरता घटाउने ।
९.उधोगको विकास जस्तै जहाज निर्माण,तेल प्रशोधन ।
बेफाइदा
१. द्धन्द र तनाव जस्तै फ्रान्स र बेलायत बीचको संकट अफ्रकाको लागी Scramble बढावा दिन्छ ।
२.सहरी समस्याहरु जस्तै बस्तीहरु र बन्दरगाह Sayyid Alexandras वरपरको जीवन लागत बढाउँछ ।
३.बलियो छालहरुको कारणले मानीस र सम्पति नष्ट गर्ने,दुर्घटनाहरुको प्रवद्र्धन ।
४.फ्रान्सेली कम्पनिद्धारा नाफा फिर्ता पूँजी बहिर्वाहको कारण ।
५.बन्दरगाह नहरहरुको निर्माण कार्यको कारणले वातावरणीय ह्रास ।
६.Alexandria,Sayyid बन्दरगाहमा भीडभाड, भारी ट्राफिकका कारण धेरै यात्रुशरुलाई असुविधा र ढिलाई भइरहेको छ ।
बसोबास र कृषिलाई निरुत्साहित गर्ने ग्याजेटिङ क्षेत्रहरुलाई मानिसहरु र गतिविधिहरुको विस्थापन पनामा नहर जस्तै यो स्वेज नहरमा प्रवेश गर्नको लागी जलवासको आवश्यकता छैन् । यस नहरमा ठुला,ठुला जहाजहरु सजिलै सगँ मालबाहक जहाजहरुको लागी यो सम्भव छैन् । स्वेज नहर पार गर्नको लागी जहाजहरु लाइ सैकडौ हजार डलर करको रुपमा दिनु पर्दछ । मिस्रलाई यस नहरबाट ६अरब धेरैको आम्दानी हुने गर्दछ । स्वेज नहरको महत्तवलाई मध्यनजर गरेर केहि वर्ष अगाडि नै नहरको मुखको भागलाई अल्लि चौडा गर्नुको साथै नयाँ बाटो बनाउने काम शुरु गरेको छ । प्रत्येक दिन ९७ जहाज स्वेज नहरबाट हिड्ने गर्दछन् ।