Nepal Stock Exchange(Nepse)/नेपाल स्टक एकसचेन्ज भनेको के हो ?(नेप्से)
सरकारी धितोपत्र तथा संस्थागत धितोपत्रहरुलाई तरलता पर्दान गर्न साथै सो सम्बन्धि हुने खरिद बिक्रि कार्यमा सहजता र सुविधा उपलब्ध गराउनको निमित्त नेपालको एक मात्र धितोपत्रको दोस्रो बजारलाई नेपाल स्टक एकसचेन्ज लिमिटेड(नेप्से) भनिन्छ । यसले धितोपत्रहरुको सुचिकरण गरि कार्यमा सघाउ पुर्याउँदछ ।
सरकारी क्रृणपत्र तथा सस्थागत धितोपत्रहरु लाई तरलता प्रदान गर्नुका साथै सो को निर्वाध खरिद बिक्री सुविधा प्रदान गर्न नेपाल धितोपत्र बोर्डबाट अनुमति प्राप्त हालसम्म एक मात्र धितोपत्रको दोस्रो बजार स्टक एक्सचेन्ज हो ।
शेयर मार्केट वा सेक्टोरिज धितोपत्रको कारोबार गर्नको लागी मार्केट हुने गर्दछ । त्यहि मार्केटको नाम नेपाल एक्सचेन्ज लिमिटेड हो । यसले धितोपत्र,बोण्डहरुको कारोबार गर्दछ ।
Nepal Stock Exchange(Nepse)/नेपाल स्टक एकसचेन्जको इतिहास
वि.स.१९९३मा जुद्ध शमशेर जङगबहादुर पालामा नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेको शुरुवात भएको थियो ।त्यो समयमा नेपालमा पहिलो पटक बिराटनगर जुट मिल र नेपाल बैंक लिमिटेड ले शेयर जारी गरेसँगै पब्लिक बाट पुँजी सकंलनको कार्य शुरु भएको थियो । वि.स. साल असाढ २२गते सेक्रोटिज खरिद बिक्रि केन्द्र को स्थापना भयो ।जुन २०५०जेठ १३बाट नेपाल स्टक एकसचेन्ज लिमिटेड को नामले चिनिदै आएको छ ।
सेक्रोटिज विक्रि खरिद स्थापना हुदा अथराइजड क्यापिटल २करोड रुपैया थियो । भने जारी पुँजी ५७लाख र चुक्ता पँजी ५६लाख १९हजार रहेको थियो । सेक्रोटिज खरिद बिक्री केन्द्र को स्थापना पछि मात्र नेपालको शेयर बजारमा दोस्रो बजार शुरु भएको पाइन्छ । वि.स. २०६३सम्म पनि शेयर कारोबार गर्दा हातले लेखेर र्नै शेयरको कारोबार हुने गर्दथ्यो । वि.स.२०६४सालबाट मात्रै कम्पूटराइज्ड प्रणालीबाट नै शेयर बजारको कारोबार भएको पाइन्छ । यसभन्दा अगाडी सबै डाँटाहरु हातले लेखी शेयर कारोबार गरेको इतिहास छ । त्यो समयमा जम्मा २घन्टाको मात्र शेयर बजारको कारोबार हुने गर्दथ्यो । त्यस पछि २०६४पुषबाट २मा १घन्टा अरु थपेर ३घन्टाको कारोबार गराइएको थियो ।
वि.स. २०६५सालबाट नेप्से इनडेक्सको गणना भएको थियो । त्यो समयसम्म नेपाल को शेयर बजार काठमाण्डौ बाहेक बाहिर जान सकेको थिएन । वि.स. २०६६साल पछि मात्र काठमाण्डौ बाहेक का अन्य ठाउँमा लगानी कर्ताहरु ले शेयरको कारोबार गर्ने मौका पाए । नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेको शुरुवाती अवस्थामा २५जना ब्रोकर र ५जना बजार निर्माताबाट कार्य शुरुवाट भएको थिाय ।दोस्रो बजारमा हुने कारोबारको सुचनाको लागी नेपाल स्टक एकसचेन्जको वेव साइड मा कारोबारको प्रत्यक्ष्य विवरण हेर्न सकिन्छ ।
Nepal Stock Exchange(Nepse)/नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्से परिसुचक
नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेमा कारोबार हुने सबै कम्पनीको कुल बजार पुँजी वा हालको अवस्थामा बजार घटेको छ वा बढेको छ । भनेर मापन गर्ने सुचांकलाई नै नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्से परिसुचक भनिन्छ । शेयर बजारको व्यस्तापन गर्ने नेपालको एकमात्र सस्था नेपाल स्टक एकसचेन्जको छोटकरी रुप नेप्से हो । यो नै समग्र पुँजी बजारको मापन गर्ने महत्तवपुर्ण परिसुचक हो । सरकारको बजेट लगायतका विभिन्न आर्थिक प्रतिवेदनहरुमा देशको शेयर बजारको अवस्था जनाउनको लागी यहि नेप्से परिसुचकलाई नै समावेश गरिन्छ ।
हाल नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्से मार्फत थुप्रै कम्पनीको शेयर कारोबार हुदै आएको छ । र निरन्तर नयाँ कम्पनीहरु पनि थुपिदै गएको अवस्था छ । शेयर बजारमा कारोबार हुने सबै कम्पनीको मूल्यमा आएको परिवर्तनलाई फरक–फरक हेर्न गाह्रो हुने हुदा समग्र बजारको घटबढ वा परिवर्तनलाई मापन गर्नको लागी शेयर बजारलाई परिसुचकको आधारमा गणना गरिन्छ ।
यसको गणना नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेमा सुचिकृत स्थापक र साधारण शेयर दुबैको आधार वर्ष मुल्य र वर्तमान शेयर मुल्यका आधारमा गरिन्छ । शेयर बजारको विश्लेषण गर्न नजान्ने लगानी कर्ता र नयाँ लगानी कर्ताले नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्से परिसुचकको घटबढको आधारमा शेयर किनबेच को निर्णय गर्ने गर्छन् । बजारको परिसुचकले देशको अर्थतन्त्रको मापन गर्ने गर्छ । परिसुचक बढेर गएमा देशको अर्थतन्त्र बलियो हुदै गएको संकेत गर्छ । भने परिसुचकमा गिराबट आएमा देशको अर्थतन्त्र खस्किदै गएको संकेत गर्छए ।
Nepal Stock Exchange(Nepse)/नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेको काम,कर्तव्य,अधिकार
धितोपत्र बजार सञ्चालन गर्दा लागानीकर्ता को हित बमोजिम सञ्चालन र व्यवस्थापन गर्ने र गराउने ।
सार्वजनिक निष्काशन भएका धितोपत्रहरुको सुचिकरण गर्ने ।
आफुमार्फत हुने धितोपत्र कारोबारलाई स्वच्छ,पार्दशी र नियमित सचांलन गर्ने र गराउने ।
आफ्नो सदस्यहरुलाई धितोपश सम्बन्धित तर्जुमा भएका ऐन,निति,नियम निर्देशिका मार्गदर्शन,नियामावली,विनियावलीको पालना गर्न लगाउने र सो सम्बन्धमा अनुगमन सुपरिवेक्षण गर्ने,गराउने ।
शेयर,डिभेन्चर बोन्डको दोस्रो बजारको प्लेटफर्मको खरिद बिक्रि गर्ने ब्रोकर उपलब्ध गराउँछ । निश्चित कम्पनी,ब्रोकर र लगानीकर्तालाई नियम गर्ने कार्य गर्छ ।
आकस्मिक,सुरक्षा व्यवस्थाका लागी पर्याप्त सुविधा उचित पद्धतिको अवस्था दिने ।
धितोपत्र बजारको सुचना दिनहुँ दिने ।
कारोबार संचालन गर्न आवश्यक निति,पद्धतिको व्यस्था मिलाइदिने र धितोपत्र सम्बन्धि प्राविद्धिक सल्लाह,सुझाव दिने ।
धितोपत्र बजारको विकाश विस्तारका लागी नेपाल धितोपत्र बोर्डसगँ समन्वय गर्ने ।
पुँजी बजारको विकाश र विस्तारका लागी सि.डि.एस.वा शेयर राख्ने संस्था बढाउनका साथै नयाँ प्रोडक्ट केकस्ता छन्,त्यसको बारेमा नयाँ खोज गरेर विकाश गर्ने,नेपाल सरकार र धितोपत्रबोर्ड अन्र्तगत रहेर सुझाव सल्लाह दिन्छ ।
पुँजी बजारको बारेमा जनचेतना फैलाउँछ ।
स्वच्छ पार्दर्शी ,विश्वासजन्य,ँन्योचित मार्केट चलाउने र लगानीकर्ताको हितमा का मगर्ने ।
पुँजी बजारका राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय सस्थाहरु सगँ सदस्यता लिने,ऐन अनुसार शेयर कारोबार गर्ने पब्लिक लिमिटेड कम्पनीहरुको नियमन तथा अनुगमन गर्छ ।
पुँजी बजारको विकाश र निरन्तरताको लागी नेपाल स्टक एकसचेन्ज लिमिटेड नेप्सेको ठुलो भुमिका रहेको छ । धितोपत्रहरुको खरिद बिक्री काममा नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेले उपयुक्त बजारको व्यवस्था मिलाउनु,धितोपत्र कारोबारमा प्रविधिमैत्री वातावरण सिर्जना गरिदिन । नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेले अहम् भुमिका खेलेको छ । नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेलेको थप विस्तार आधुनिकताको लागी नेपाल सरकार र सम्बन्धित सरोकारवाला हरुको ध्यान जानु आवश्यक छ । बजारमा नराम्रो प्रभाव नियन्त्रण र त्यसको व्यवस्थापनको लागी नेपाल स्टक एकसचेन्ज नेप्सेले धितोपत्रबोर्ड सगँ समन्वय गर्न आवश्यक छ ।